Zawory

Zawory to szerokie pasmo o płaskiej wierzchowinie i stromych zboczach stanowiące północny kraniec Gór Stołowych. Zbudowane są ze skał osadowych, głównie piaskowców i mułowców, a w mniejszym stopniu ze zlepieńców i łupków. Bardzo ciekawym elementem środowiska przyrodniczego tego pasma są torfowiska, które dawniej zajmowały sporą część obszarów leżących u podnóża Zaworów. Większość z nich została niestety bezpowrotnie osuszona i pozostały jedynie niewielkie, ale cenne skrawki torfowisk przejściowych w okolicach Chełmska Śląskiego oraz Uniemyśla i Okrzeszyna.

Torfowiska powstały dzięki odkładającej się przez tysiące lat martwej materii wyprodukowanej przez mchy torfowce. Przy stałej wilgotności podłoża brakowało tlenu i materia organiczna nie ulegała rozkładowi, lecz gromadziła się w postaci stale uwodnionego, niczym gąbka, torfu. Obecnie najlepiej zachowane torfowisko znajduje się w lesie przy północno-wschodnim krańcu Uniemyśla. Jest ono dobrze uwodnione dzięki wysiękom wód podziemnych, dlatego zachowała się tu jedyna w gminie Lubawka, licząca tysiące osobników populacja chronionej i zagrożonej rosiczki okrągłolistnej. Jest to roślina drapieżna o liściach przystosowanych do chwytania owadów, w celu dostarczenia potrzebnych do życia związków mineralnych. Razem z nią spotkamy kilka gatunków chronionych mchów torfowców, a także wełniankę wąskolistną. W otaczających lasach miejscami dość duże powierzchnie zajmuje chroniony, choć mocno rozrastający się krzew o trujących właściwościach - kruszyna pospolita. Kilka kolejnych torfowisk o charakterze przejściowym odnajdziemy na skraju lasu i łąk poniżej skałek Trupina i koło hotelu "Zadrna" nad Chełmskiem Śląskim. W ich obrębie obok torfowców i wełnianki wąskolistnej rośnie licznie chronione kukułka szerokolistna i listera jajowata. Kompleks bardzo cennych siedlisk torfowiskowych zachował się na łąkach pod górą Róg, pomiędzy Chełmskiem Śląskim a kaplicą św. Anny. W podmokłych obniżeniach wzdłuż wysięków i potoków występują płaty cennych młak zasadowych i torfowisk przejściowych. W ich obrębie występuje szereg wartych odnotowania gatunków roślin takich jak: kukułka szerokolistna i Fuchsa, listera jajowata, gnidosz rozesłany, pełnik europejski, arnika górska, zimowit jesienny, pierwiosnka wyniosła, turzyca żółta, kozłek dwupienny, wełnianka wąskolistna i szerokolistna.

Wśród ssaków na wyróżnienie zasługują tu nietoperze, które dość licznie zimują w podziemnych sztolniach. W podziemiach nawet podczas największych mrozów zimą temperatura waha się w granicach około 5-7 stopni i jest dość stała, co stwarza stabilne warunku do hibernacji. Liczenia nietoperzy prowadzone corocznie przez specjalistów w licznych sztolniach koło Chełmska Śląskiego, Uniemyśla i Okrzeszyna wykazały, że w porze zimowej przebywają tam takie gatunki jak: gacek brunatny, nocki duży, rudy, wąsatek i Brantha, a także dwa bardzo rzadkie i zagrożone gatunki -  podkowiec mały i nocek orzęsiony, dla których jest to jedno z ważniejszych zimowisk na Dolnym Śląsku. Dużą sensacją ostatnich lat była obecność wędrującego młodego rysia, który został stwierdzony w lasach niedaleko Przełęczy Strażnicze Naroże. Okolice Uniemyśla to jedyny w gminie Lubawka rejon występowania dzikich owiec - muflonów. Te sprowadzone na początku XX wieku w Sudety z rejonu Morza Śródziemnego zwierzęta spędzają większość czasu po czeskiej stronie gór, jednak czasami jesienią i zimą zdarza się, że schodzą całymi stadami na łąki po polskiej stronie. W potoku Szkło już na dobre zadomowiły się przetrzebione kiedyś wydry. 

Na podstawie: Gmina Lubawka - Zielona Brama Sudetów, Piotr Wasiak, Lubawka 2014