Góry Krucze i Rezerwat Kruczy Kamień
Pasmo Gór Kruczych stanowi południowo-zachodni kraniec ciągnącego się aż od Nowej Rudy, wygiętego ku północy łuku Gór Kamiennych, będących częścią Sudetów Środkowych. Zwarte zalesione Góry Krucze stanowią dominujący akcent krajobrazu nad Lubawką.
Najcenniejszym przyrodniczo obszarem na terenie gminy Lubawka jest rezerwat przyrody Kruczy Kamień osadzony na południowo-zachodnich zboczach Kruczej Skały (681 m n.p.m.). Na naturalnych odsłonięciach i osuwiskach skalnych występują wyjątkowo rzadkie, stwierdzone w zaledwie kilku miejscach w Polsce, sudeckie pionierskie zbiorowiska skał neutrofilnych. Typowym wskaźnikiem tego ekstremalnie ciepło- i sucholubnego siedliska jest obite występowanie roślin magazynujących w swych liściach wodę: rozchodnika wielkiego, rzadkiego rozchodnika białego oraz chronionego rojownika pospolitego. Jednak najcenniejszym gatunkiem jest jastrzębiec blady, którego występowanie stwierdzono na zaledwie pięciu stanowiskach w Polsce. Populacja jastrzębca w rezerwacie Kruczy Kamień jest najliczniejsza ze wszystkich dotąd stwierdzonych.
Natomiast najbardziej znanym mieszkańcem Kruczego Kamienia jest piękny, niezwykle rzadki w Polsce motyl niepylak apollo. Jest on związany z rozchodnikiem wielkim i białym oraz rojownikiem pospolitym, na których żerują i rozwijają się gąsienice motyla. Niepylak zasiedlał odsłonięte zbocza skalne na terenie rezerwatu Kruczy Kamień aż do końca XIX wieku. Został jednak wyłapany przez kolekcjonerów i dopiero w latach 1994-95 ponownie wprowadzono z hodowli do rezerwatu 50 zapłodnionych samic krzyżówki pienińsko-alpejskiej, które utworzyły dziką populację utrzymującą się samodzielnie przez 11 lat. W latach 2010-13 w związku z pogorszeniem się warunków dla motyli i ponownym zanikiem populacji wprowadzono w rezerwacie program ochrony niepylaka, w ramach którego podjęto działania mające poprawić warunki bytowania tego gatunku: wycięto część zasłaniających skały drzew oraz nasadzono większą ilość rozchodników wielkich dla gąsienic. Od roku 2008 wsiedlono do rezerwatu kilkadziesiąt kolejnych osobników z linii pienińskiej, w celu wzmocnienia tutejszej populacji.
Kolejnym niezwykle okazałym motylem występującym w rezerwacie jest paź królowej. Ten barwny, nierzadki gatunek można zobaczyć w słoneczne, letnie dni, gdy szybuje na rozpostartych skrzydłach nad kwiecistymi osuwiskami u podnóża zbocza. Na położonych poniżej wilgotnych łąkach spotkamy także rzadkiego i ginącego modraszka nausitousa i czerwończyka nieparka. Ciepłe nasłonecznione zbocza to dobre siedlisko dla gadów, wśród których należy wymienić żmiję zygzakowatą, jaszczurkę zwinkę, żyworódkę, padalca, a niżej przy potoku Raba czasami pojawiają się zaskrońce.
Bardzo interesującą botanicznie częścią Gór Kruczych są okolice wsi Uniemyśl. Nad potokiem Szkło w Długim Dole rośnie masowo objęty ochroną czosnek niedźwiedzi, a wyżej związana z żyznymi lasami liściastymi kokorycz pusta. Na skałkach u wylotu doliny obok paprotki zwyczajnej trafia się również rzadka zanokcica północna. Na rozległych łąkach pomiędzy Błażejowem, a Uniemyślem, przypominających sawannę, miejscami dość licznie pokazuje się zimowit jesienny, pełnik europejski oraz podkolan biały. W rejonie Wroniego Wzgórza stwierdzany był rzadki i ginący chwast upraw żyta - kąkol polny, a w miejscach suchych pojawia się tam liczniej dziewięćsił pospolity. Nad pobliskimi strumieniami przy lesie rośnie śnieżyca wiosenna i spotykana na torfowiskach wierzba rokita. Podczas wizyty przy położonych nieopodal ruinach kościoła św. Mateusza można zobaczyć rosnącego tu obficie bodziszka żałobnego oraz chronione orlika pospolitego i kalinę koralową. Łąki pomiędzy Uniemyślem a Błażejowem to również miejsce gniazdowania rzadkich w górach dzierzb srokoszy. Choć należą do ptaków wróblowatych, to swoim drapieżnym usposobieniem przypominają ptaki szponiaste. Mało kto wie, że na łąkach tych znajduje się też największe na Śląsku stanowisko lęgowe zagrożonych przepiórek, których liczebność kształtuje się tu co roku na poziomie 20-30 par. W pobliżu starej linii kolejowej gniazdują związane z ciepłymi terenami trawiastymi krętogłowy, dzięcioły zielone i kląskawki oraz lubiące zarośla kolczastych krzewów jarzębatki i potrzeszcze. U podnóża gór koło Uniemyśla i Okrzeszyna w lasach liściastych zamieszkują również rzadkie trzmielojady, a na leśnych polanach sowy uszatki. Rozległe drzewostany w Górach Kruczych to także miejsce lęgów jarząbków, puchaczy i bocianów czarnych, a w buczynach na Pustelni gniazduje nieliczna muchołówka mała. Kamieniste, nasłonecznione zbocza dawnego wyrobiska przy Skale Śmierci w Okrzeszynie stały się miejscem występowania niezwykle rzadkiego w Polsce, wymienionego w Czerwonej Księdze Zwierząt Zagrożonych, nocnego motyla - postojaka wiesiołkowca.
W Górach Kruczych żyje także kilkanaście spośród 25 polskich gatunków nietoperzy. Warto wskazać tu chociażby nierzadko spotykane, ale zagrożone nocki duże i mopki, a także nocki rude, które często polują nad taflą zbiorników w dolinie Szkła koło Uniemyśla oraz w Kruczej Dolinie. Sporo nietoperzy można spotkać również w okolicy karczmy sądowej i ruin kościoła w Uniemyślu, gdzie w starych piwnicach zbudowano dla nich specjalne schronienie. Pojawiają się w tamtej okolicy nocki Natterera i rude, gacki brunatne, karliki, a nawet wymieniony w Czerwonej Księdze Zwierząt Zagrożonych, bardzo rzadki w Sudetach - podkowiec mały.
Na podstawie: Gmina Lubawka - Zielona Brama Sudetów, Piotr Wasiak, Lubawka 2014